Türkiye’de et tüketimi yeterli mi?

Prof Dr AZİZ EKŞİ

Sağlıklı yaşamın başlıca koşullarından biri de yeterli ve dengeli beslenmedir.Bunun için önce karbonhidrat, protein ve yağ tüketimi arasında bir denge kurulması gerekiyor.Bu dengenin en geçerli tanımı; günlük enerjinin yaklaşık %50 karbonhidrattan, %20  proteinden  ve %25 yağdan karşılanmasıdır. Tek yanlı diyet tutkunları hariç, diğer konu uzmanları bu oranlarda  uzlaşıyor. Bu oranlara yaklaşılmışsa  kalan %5 ‘in hangisinden sağlanacağı o kadar önemli değildir. Ayrıca; vitamin,mineral, amino asid, yağ asidi gibi yaşamsal besin ögelerinin de her gün belirli miktarda alınması gerekiyor.

Proteinin yaşam için önemini bilmeyen yoktur. Vücudun başlıca yapısal ve işlevsel bileşenidir. Yetersizliği, çocuklarda fiziksel ve bilişsel gelişme geriliğinin başlıca nedenidir. Özellikle de hayvansal protein eksikliği önemlidir. Çünkü; çoğu bitkisel protein, bazı yaşamsal amino asidleri(lisin,treonin,triptofan gibi)  yeterince içermiyor. Hayvansal proteinin başlıca kaynağı ise ettir. Hayvan sayısının ve et tüketiminin böylesine tartışılmasının  başlıca nedeni de budur.

Türkiye’de kişi başına yıllık et üretimi , 2016 verilerine göre 37.3 kg’dır. Bunun  14.8 kg’ı kırmızı et, 22.5 kg’ı ise kanatlı etidir. Bu veriler, dünya ve başka ülke verileri ile karşılaştırılınca, Türkiye’nin kendine özgü durumu daha net görülüyor:  

Göze çarpan birinci fark, et tüketiminin düşüklüğüdür.Gerçi  kişi  başına yıllık et tüketimi ülkeden ülkeye  oldukça farklıdır.Hindistan’da 4.4 kg iken  Çin’de 58.2 kg, Brezilya’da 85.2 kg ve  ABD’de 120 kg dolayındadır.  AB ortalaması 77.1 kg,  dünya ortalaması 42.8 kg’dır.  Türkiye’de kişi başına yıllık et tüketimi (37.3 kg), dünya ortalamasından bile düşüktür.^1,2

İkinci fark, toplam et tüketiminde kırmızı et ve kanatlı etinin  payıdır. Dünyada kırmızı etin  payı %67, kanatlı etinin payı  ise %33’ dolayındadır. Türkiye’de ise durum tersinedir. Kanatlı etinin payı daha fazla(%61), kırmızı etin payı (%39) daha düşüktür. Gerçi kırmızı et bazı besin ögelerince( amino asid, demir gibi)  daha zengindir.Fakat Türkiye’de kanatlı eti  önemli bir protein kaynağıdır.

Üçüncü fark ,tüketilen  etin hayvan türüne göre dağılımıdır. Bu fark, kendini özellikle domuz ve koyun eti tüketiminde gösteriyor. Dünyada domuz etinin payı %37  iken Türkiye’de sıfıra yakındır. Buna karşılık Türkiye’de koyun etinin payı %13,   dünyada ise %2  dolayındadır.

Türkiye’de başka bir tartışma konusu, kişi başına kırmızı et tüketiminin artıp artmadığıdır. TÜİK verilerine göre 2002 yılında 6.7 kg olan bu değer, 2016 yılında 14.8 kg olarak gözüküyor.  Yetkililer de bu verileri kamu oyuna açıklıyor. Ancak bu artışın  gerçeği yansıtmadığı anlaşılıyor. Çünkü; 2010 öncesi TÜİK verileri mezbaha dışı  kesimleri  kapsamıyor.Nitekim 2009’dan 2010’a kırmızı et üretiminin 416  bin tondan 793  bin tona çıkması bunu doğruluyor.   Nerdeyse iki kata varan bu artışın nedeni;  mezbaha dışı kesimin de  istatistiğe dahil edilmesi ve bu nedenle 2010 öncesi  et üretiminin olduğundan daha düşük gözükmesidir.

Konu uzmanlarına göre³; eğer mezbaha dışı kesimler de dikkate alınırsa 2002 yılı kırmızı et üretimi 1 035 700 ton ve kişi başına düşen  miktar 15.7 kg’dır. 2016 yılı kırmızı et üretimi ise TÜİK verilerine göre  1 173 000 ton ve bundan   kişi başına düşen miktar  14.8 kg’dır. Dolayısı ile kendimizi kandırmanın  gereği yoktur.   2016 yılında kişi başına kırmızı et tüketimi, 2002 yılına göre fazla değil tam tersine daha düşüktür.

Kaldı ki, 2002 yılına göre artış olsa bile, 2016 yılındaki kırmızı et ve toplam et tüketimi dünya ortalamasından bile düşüktür ve dengeli beslenme için gerekli miktarın oldukça altındadır. Dolayısı ile, Türkiye’de et tüketimi yeterli değildir. Dengeli beslenme için kırmızı et tüketiminin  bugünkü düzeyin en azından  2 katı çıkarılması gerekiyor.Doğru politika, et ithalatına son verilmesi ve bu artışın  yerli üretimle  karşılanmasıdır.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

¹ https://data.oecd.org/agroutput/meat-consumption.htm

² https://www.statista.com/statistics/502294/global-meat-consumption-by-type/

³AKMAN,N. vd.2017. Türkiye’de sığır yetiştiriciliği.Tarım Haftası Sempozyumu(sayfa:55-75). ZMO Yayını.Ankara.

Karadeniz./ 21.04.2018

.