Süper gıda yaklaşımı ve fındık…

Prof Dr Aziz EKŞİ

 İnsanoğlunun mucize gıda arayışı oldukça eskiye dayanıyor. Bu arayış farklı kavramlarla tarih boyunca devam ediyor. Son yıllarda güncel olan “süper gıda”  kavramı da bu bekleyişle ilişkili. Bazı gıdaların; sağlıklı beslenme açısından farkını vurgulamak için bu kavram kullanılıyor. Fakat yasal bir tanımı ve geçerliliği yok. Bilimsel kanıtların da çok güçlü olduğu söylenemez ama insanların bu kavramdan etkilendiği bir gerçek.Sağlık yararı tartışmalı olsa bile ticari fayda sağladığı açık.

Bu noktada şu gerçeğin da altını çizelim. Herhangi bir  gıdanın sağlık üzerine olumlu etkisinin etiketinde yer alması için, geçerli kanıtlara dayanması ve yetkili kuruluş tarafından onaylanması gerekiyor. Bunlara “sağlık beyanı” deniliyor, kanıtlar üretici firma tarafından sağlanıyor ve EFSA(Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesi) tarafından onaylanıyor. Böylece abartılı  bilgilerle tüketicinin yanıltılması engelleniyor. Bu kapsamda EFSA tarafından onaylanan 250 dolayında sağlık beyanı var bunlardan yaklaşık 200’ü Türkiye’de de izinli.

Fakat süper gıdaların sağlıkla ilişkisi gıdanın etiketinde yer almıyor. İletişim daha çok medya üzerinden ya da kulaktan kulağa gerçekleşiyor. Dolayısı ile bunlar abartılı ya da gerçekdışı olabiliyor. Bu kapsamda öne çıkan gıdaların başında  açai, turna üzümü, mavi yemiş(likapa), nar, kırmızı pancar, somon ve kakao geliyor. Bunlardan açai, turna üzümü, mavi yemiş  ve kakao antioksidan; kırmızı pancar nitrat ve somon ise omega-3 yağ asidi içeriği ile öne çıkıyor. Bilindiği gibi antioksidanlar, vücutta oluşan zararlı serbest radikalleri bağlayarak bağışıklığı güçlendiriyor ve bazı hastalıklara(kanser, kalp-damar, katarakt gibi) yakalanma riskini azaltıyor. Omega-3 kanın akışkanlığını artırırken, nitrat kanın pıhtılaşma eğilimini azaltıyor ve böylece kardiyovasküler hastalıklardan korunmaya yardımcı oluyor.

Oysa bir gıdaya “süper” denilmesi bu kadar kolay olmamalı. Bence gıdanın tek başına beslenme gereksinimini  ne ölçüde karşıladığına bakılmalı. Yalnız antioksidan miktarı değil diğer besin ögelerinin de sayısı ve miktarı dikkate alınmalı.

Diyelim ki ıssız bir adada uzun süre yaşamak zorundayız. Yeterince su var ve  beslenme için yanımıza tek bir gıda almamıza izin veriliyor. Hangi gıdayı alırsak  sağlığımızı daha iyi koruruz? Bu sorunun yanıtı neyse, süper gıda işte odur.

İlk bakışta sorunun doğru yanıtı ekmek gibidir. Fakat biraz düşününce ekmeğin yeterli olmayacağı açıktır. Çünkü en azından makro besin ögesi dağılımı dengeli değildir. Dengeli beslenme için; günlük kalorinin yaklaşık %50 karbonhidrat, %25-30 yağ,%20-25 proteinden oluşması gerekiyor. Antioksidan kapasite de ne kadar yüksekse o kadar iyidir Oysa ekmekte; antioksidan gibi protein, yağ ve lif miktarı da  düşüktür. Süper gıda diye tanımlanan somon, kakao, pancar, açai, nar gibi gıdaların bileşimi de bu profile yakın değildir

Süper denilen gıdanın; antioksidan ve diyet lifi yanında   karbonhidrat, protein ve yağ üçlüsünü belirli miktarın üzerinde içermesi  gerekiyor. Bu profile en yakın gıdalar; fındık, ceviz ve  bademdir.  Bu gıdaların besin ögesi bileşimi birbirine yakındır.  Karbonhidrat miktarı  %14-17, protein miktarı %15- 18, yağ miktarı ise %54- 65 arasındadır.

Ceviz; yağ miktarının yüksekliği(%65) ve karbonhidrat miktarının düşüklüğü(%14)  nedeni ile ideal profilden biraz daha uzaklaşıyor.  Diyet lifi açısından badem(12 g/100 g) ve fındık(10 g/100 g), antioksidan açısından ise ceviz(13.1 mmol TE/100 g) ve fındık(9.3 mmol TE/100 g) öne çıkıyor. Dolayısı ile badem

antioksidan,  cevizin ise diyet lifi miktarı açısından geride kalıyor.

Yer fıstığı ve soyanın bileşimi de bunlara yakındır Fakat soyanın çiğ yenilmesi söz konusu değildir. Yer fıstığının ise  antioksidan kapasitesi (3.2 mmol TE/100 g) oldukça düşüktür.

Bu nedenle,  ben olsam ıssız adaya giderken yanıma açai, somon, mavi yemiş, nar, kakao, pancar değil fındık veya  ceviz ya da  badem alırdım. Ama bunlardan fındığı tercih ederdim. Karadenizli olduğum için değil, süper gıda kavramına natürel fındık daha yakın olduğu için…